Чеслав Милош – Заробениот ум

„Препрочитувајќи ги, по неполни три децении, содржините на оваа книга есеи за урбаните феномени што во тоа време ми се чинеа актуелни, особено оние што кај нас недостасуваа, помислувам колку опстојно – и покрај долгиот помин на време – таквите појави и однесувања настојчиво недостигаат во нашава средина. Не дека таа во меѓувреме не се измени, и тоа многу. Урбанитетот доживеа трасформации од поранешната испразнетост кон преполнетост, од неисполнетоста на голем дел од градските простори кон постојниве, урбанистички презаситени ткаења, од расположливиот кон окупираниот градски амбиент, но и од концептуалниот модернитет во минатото кон еден конзервативен инженеринг, изведен и преживеан во центарот на главниот град, сега начичкан со претенциозни структури и кичерски градби од механички копирани и лажно креирани, во секој случај туѓи (на овој град и на неговите жители), авторитарно наметнати стилови… Скопје и денес ги лечи раните од претераната и незапрена градба, од освојувањето на целото подножје на питомата планина што најблиску се издига над градот, која е божем заштитена сфера, па сè до центарот, изведен во незамислив хибрид, еден вид кириличен барок, мегаломански неокласицизам и еден вид „касписки“ ампир од претенциозни и лажни фасади што, неопстојни како материјал, инвестиција и естетика, потклекнуваат под ударите на скопските дождови и летните изгори, и сами се лупат и отпаѓаат…“

Ако конечниот тест на секое уметничко дело е неговиот опстанок, тогаш делата на Орвел несомнено го положија овој тест со најдобра оценка. Релевантноста на овие текстови се потврдува во сите цивилизациски периоди. Оваа збирка политички есеи силно го прикажува внатрешниот конфликт на Орвеловиот светоглед, Орвел уметникот и Орвел активистот, кои напати се во хармонија, а напати во расчекор. Орвел уметникот е заробен во магијата на зборовите, во ритамот на нивните низи, во деталите и нијансите, а Орвел активистот е разгневен од неправдата, буден учесник во создавањето и менувањето на општеството, негов строг критичар и набљудувач. Во некои помирни времиња можеби со сета енергија ќе ѝ се препуштел на уметничката естетика и стилистиката, но непосредното искуство со империјализмот, фашизмот и сиромаштијата ги активирале неговата политичка свест и одговорност. Овие есеи ја поткопуваат наивната разлика помеѓу политиката и секојдневниот живот, покажувајќи колку несвесно примаме пораки од вредносен и идеолошки тип, и колку сме подложни на пропаганда и манипулација.